_1749430366.gif)
धरान : जंगलको संरक्षणसँगै पर्या–पर्यटनको नमुना अभ्यास गर्ने नेपालकै पहिलो सामुदायिक वन धरान ८ स्थित यलम्बर वन समुहमा ट्रि हाउस र फिसिङको नयाँ आकर्षण थपिएको छ । वन समुहको संस्थापक सदस्य हुदै सल्लाहकारसमेत रहेको पुर्वब्रिशिट गोर्खा सार्जेन्ट पर्शुराम राईको देहान्त पछि उनको स्मृतिमा परिवारजनले वन समुहको हाताभित्र मचान शैलीमा ट्रि हाउस निर्माण गरिदिएको हो ।
राई परिवारले यलम्बरको सबैभन्दा ठुलो वर्राको रुखमा करिब १४ फिट अग्लो ट्रि हाउस अहिले आन्तरिक पर्यटकहरुको प्रमुख आकर्षण बनिरहेको छ । उक्त ट्रि हाउसलाई ‘तोमिहँ साम्पाङ ट्रि हाउस’ नामकरण गरिएको छ । राई जातिमा कसैको मृत्यु भएपछि गाउँघरतिर स्मृतिमा पाटीपौवा, चौतारो बनाउने चलन छ । २०७३ फागुनमा देहान्त भएका पर्शुरामको परिवारले पनि कतै पाटी वा चौतारी बनाउने सोचिरहेका थिए । यता सामुदायिक वनले पहिलेदेखि नै ट्रि हाउस बनाउने योजना बुनिरहेपनि सम्भव भइरहेको थिएन । स्वर्गीय राई वन समुहको संस्थापक सदस्य र सल्लाहकार पनि थिए । त्यसैले परिवारजनले यलम्बर पार्कमा ट्रि हाउस बनाइदिन राजि भएको भतिज कृष्ण राईले बताए । ‘गाउँघरमा मृत्यु भएका व्यक्तिको स्मृतिमा पाटीपौवा, चौतरो बनाइन्छ । त्यस्तै केही बनाउने सोच्दै गर्दा यलम्बरमा ट्रि हाउस बनाउन उपयुक्त हुन्छ भनेर बनायौं,’उनले भने ।
स्वर्गीय राई ब्रिटिश आर्मीमा १० जिआरमा भर्ती भएका थिए । उनी रिटायर्ड हुदा सार्जेन्ट पदबाट भएका थिए । उनको स्मृतिमा बनाइएको ट्रि हाउसको उचाई १४ फिट २ इञ्ज अग्लो छ । त्यसको १५ जनासम्मको क्षमता रहेको छ । ‘परिवारजनले ट्रि हाउस बनाएर समुहलाई हस्तान्तरण गरिदिनु भएको छ, अब त्यसलाई हामी अझै मजबुत बनाउछौं,’समुहका अध्यक्ष रामबहादुर राईले भने,‘पर्यटकहरुलाई बस्न, खानको लागि टेवल, कुर्सीहरुको पनि व्यवस्था गछौं ।’
यलम्बर वन समुहमा ट्रि हाउस मात्र नयाँ आकर्षण थपिएको होइन । वन क्षेत्रमा रहेको पोखरीमा पर्यटकहरुलाई फिसिङको सुविधा पनि थपिएको छ । बल्छी थापेर मारिएको माछा पर्यटकले नै जोखेर लैजाने सुविधा पनि रहेको अध्यक्ष राईको भनाई छ । ‘बल्छी र चारो छ । जसले फिसिङ गर्नुहुन्छ, ती पर्यटकले २ सय ५० रुपैया प्रतिकेजी माछा लैजान पाउनुहुन्छ,’उनले भने ।
यसरी बन्यो जंगलमा पहिलो पार्क
राजनैतिक परिवर्तनसँगै उजाड भएको चारकोसे जंगल देखेर दुःखी भएका भूपू ब्रिटिश गोर्खा लाहुरहरुले धरान ८ मा किरात राई वृक्षारोपण तथा संरक्षण समुह गठन(२०५३)मा गरेका थिए । अर्को साल भूपू लाहुरेहरुको नेतृत्वमा वृहत वृक्षारोपण गरियो । उनीहरुकै प्रेरणाबाट वन कार्यालयले धरानमा पनि सामुदायिक वन समुहको अवधारणा अघि बढायो ।
वृक्षारोपण तथा संरक्षण समुह नै पछि यलम्बर सामुदायिक वनमा परिणत भएको हो । जंगलमा पार्क, पिकनिक स्पट(टहरा) बनाउने कानुन अहिले पनि छैन । जंगलमा त्यस्ता जे जति संरचनाहरु बनेका छन्, ती सबै कानुनविपरीत हो । तर, पर्या पर्यटनको अभ्यास भएकोले वन कार्यालय, सरकार सबैले आँखा चिम्लिएको छ । यो गैरकानुनी भएपनि नमुना पर्या पर्यटनको अभ्यास गर्ने नेपालको पहिलो नमुना वन यलम्बर नै हो । ‘हामीले वन कार्ययोजनामा वनभोज स्थल पनि बनाउने भनेर लेखेका थियौं, जिल्ला वन कार्यालयबाट स्वीकृत भयो । हामीले काठको टहरा पिकनिक स्पट बनायौं,’संस्थापक सचिव एवं हालका सल्लाहकार पुर्व ब्रिटिश सार्जेन्ट रमेश राईले भने,‘पछि, डिएफओ सर निरीक्षणमा आउदा त कसरी बनाउनु भयो भनेर छक्क पर्नुभयो । हामीले पार्क बनायौं, पछि त सरकारी मान्छेहरु नै नमुना काम भयो भनेर हेर्न आउन थाले ।’
जंगलभित्र पार्कमा विभिन्न चराचुरुङ्गी, जनावरहरु पनि संरक्षण गरेर राखिएको छ । माछा पोखरी र त्यसमाथि बनेको झोलुङ पुलले पर्यटकहरुलाई आकर्षण गरिरहेको छ । यहाँ दैनिक ६०, ७० देखि सिजनमा ३ सय सम्म पर्यटकहरु घुम्न आउने गर्छन् । वन समुहले आफ्नै सदस्यलाई टिकट र खाजा घर ठेक्कामा चलाउन दिएको छ । यसवापत मासिक ४५ हजार पनि आम्दानी भइरहेको छ । यलम्बरकै सिको गरेकार धरान र देशभरका सामुदायिक वनहरुले पनि जंगलमा पार्क बनाएर पर्या पर्यटनको अभ्यास थालेका हुन् । वन संरक्षणसँगै पर्यापर्यटनको नमुना बनेको भन्दै यलम्बर राष्ट्रिय पुरस्कार पनि पाइसकेको छ ।
